Trải qua tuyển tú

Căn cứ Bát Kỳ đô thống nha môn Toàn tông đương (八旗都統衙門全宗檔), Quang Tự triều sơ tuyển Tú nữ ý chỉ hạ vào năm Quang Tự thứ 11 (1885), trải đến năm thứ 12 (1886) đến năm thứ 14 (1888), thì chị em Tha Tha Lạp thị đã qua đến 4 lần tuyển tú.

Năm Quang Tự thứ 12 (1886), ngày 19 tháng 2 (âm lịch), lần đầu tuyển tú, Mãn Châu Tương Hoàng kỳ giao tiến 6 người, trong đó có Cẩn phi, được ghi là: 「Nguyên nhậm Thị lang Trường Tự chi nữ, Niên thập tam tuế, Huệ Côn Tá lĩnh; 原任侍郎長敘之女，年十三歲，惠昆佐領。」. Ngày đó trải qua tuyển tú, có ba người bị "Lược bài tử" (撂牌子), trong đó có Cẩn phi, hai người kia là 「Bang bạn Đại thần Thường Tích chi nữ, Niên thập thất tuế, Long Diệu Tá lĩnh"; 幫辦大臣常績之女，年十七歲，隆耀佐領」 và 「"Tuần phủ Đức Hinh chi nữ, Niên thập ngũ tuế, Phú Sâm Bố Tá lĩnh"; 巡撫德馨之女，年十五歲，富森布佐領」.

Năm Quang Tự thứ 13 (1887), ngày 17 tháng 2 (âm lịch), lần thứ hai tuyển tú, là những Tú nữ đợt trước kia cộng thêm những người mới vừa đủ tuổi tham dự. Trân phi cũng tham gia đợt này, và cùng chị gái Cẩn phi đều được ghi danh vào tiếp. Năm thứ 14 (1888), ngày 24 tháng 9 (âm lịch), lần thứ 3 tuyển tú, Mãn Châu Tương Hồng kỳ có sáu người, trong đó có: hai con gái của Huệ Côn Tá lĩnh nguyên nhậm Thị lang Trường Tự (tức Cẩn phi và Trân phi), hai con gái của Long Diệu Tá lĩnh hạ Tại kinh chi Diệp Nhĩ Khương Bang Bạn đại thần, Phó Đô thống Thường Tích (常績); và hai con gái của Phú Sâm Bố Tá lĩnh hạ Giang Tây Tuần phủ Đức Hinh (德馨). Sau khi xét, hai con gái của Thường Tích đều bị lược bài tử, còn lại 4 người đều tiếp tục.

Năm Quang Tự thứ 14 (1888), ngày 5 tháng 10 (âm lịch), là lần thứ 4 tuyển tú. Lúc này, hai con gái của Đức Hinh bị lược bài tử, thưởng "Đại quyển Tứ sơ" (大卷四疋), "Y diện nhất kiện" (衣面一件), còn Trân phi và Cẩn phi chính thức được chọn, chỉ định làm Tần.

Vòng cuối tuyển tú năm ấy, quyết định Hậu và phi tần được diễn ra ở Thể Hòa điện (體和殿), và quá trình này này được lưu truyền trong dân gian qua rất nhiều dã sử. Trong đó, phổ biến nhất là câu chuyện truyền miệng từ một vị Thái giám đời Dân Quốc. Lúc này, Quang Tự Đế tuyển chọn 5 tú nữ còn lại là Diệp Hách Na Lạp thị (tức Hiếu Định Cảnh hoàng hậu), 2 chị em Tha Tha Lạp thị cùng hai con gái của Tuần phủ Đức Hinh. Quang Tự Đế coi trọng con gái nhà Đức Hinh, muốn chọn lập làm Hoàng hậu, tuy nhiên chính Từ Hi Thái hậu không hài lòng, và khuyên Hoàng đế chọn cháu gái bà, tức Diệp Hách Na Lạp thị, do đó Diệp Hách Na Lạp thị trở thành Hoàng hậu, hai chị em Tha Tha Lạp thị phong Tần, còn hai con gái nhà Đức Hinh bị loại. Tuy câu chuyện truyền miệng này khá phổ biến, song căn cứ theo thư tịch tuyển tú, số lượng tú nữ được tuyển thời đó phải có tầm 30 người. Số lượng 5 người như vậy là nhỏ nên thiếu căn cứ, không đáng tin.

Phong hiệu sau đợt tuyển tú của bà là Trân tần (珍嬪), theo tài liệu của Nội vụ phủ, "Trân" có Mãn văn là 「Ujengge」, ý rằng "Đoan trọng", "Không khinh suất".

Nhập cung phong Tần

Năm Quang Tự thứ 15 (1889), ngày 26 tháng 1 (âm lịch), hai chị em Tha Tha Lạp thị đồng nhập cung, trước một ngày so với Hoàng hậu. Ngày 18 tháng 2 (âm lịch), lấy Lễ bộ Thượng thư Lý Hồng Tảo (李鴻藻) làm Chính sứ, Lễ bộ Hữu Thị lang Văn Hưng (文興) làm Phó sứ, tiến hành sắc phong cho Trân tần.

Sách văn viết:

Trân tần được ban ở tại Cảnh Nhân cung. Lúc đó, Quang Tự Đế không thích Hiếu Định Cảnh Hoàng hậu Diệp Hách Na lạp thị, cháu gái Từ Hi Thái hậu. Cẩn tần tính cách dung dị không tranh sủng, cả hai người đều không nổi bật nên bị Hoàng đế ghẻ lạnh. Tuy vậy, Trân tần, em gái của Cẩn tần lại dung mạo tú lệ, rất có tâm kế, lại giỏi việc phán đoán Thánh tâm, bà rất biết tâm tư luôn hướng đến cải cách của Quang Tự Đế, luôn tìm cách thuận nước đẩy thuyền, vì vậy rất được Hoàng đế sủng ái.

Vào ban đầu, Từ Hi Thái hậu đặc biệt yêu mến Trân tần vì bà thông minh lanh lợi, hoạt bát nhạy bén, tri thư đạt lý, Thái hậu cảm thấy giống bản thân khi còn trẻ. Có một số cách nói, Từ Hi Thái hậu còn để Trân tần giúp mình phê duyệt tấu chương, mà Trân tần tâm linh thủ xảo, làm việc gọn gãy nhanh nhẹn. Vốn Trân tần thích vẽ tranh, Thái hậu mời thầy trong cung dạy thư pháp và quốc họa cho Trân tần, vì vậy khả năng hội họa của bà phát triển, rất được Thái hậu yêu thích. Ngoài ra, Trân tần còn thích chụp ảnh và cải trang thành nam giới, đó là lý do giải thích vì sao có rất nhiều ảnh của Trân tần trong thời gian này, một chuyện không thường thấy của một phi tần nhà Thanh.

Cuốn Quốc văn bị thừa (國聞備乘) của Hồ Tư Kính (胡思敬) ghi lại:「Quang Tự từ sau đại hôn, đối với Hoàng hậu không mấy gần gũi, khi ở chung với Cẩn phi cũng như vậy không khác. Duy có Trân phi trời sinh tính ngoan ngoãn, giỏi làm người khác vui vẻ, khéo việc bút nghiêng, giỏi việc đánh cờ, hằng ngày hầu bên cạnh Hoàng đế, cùng Hoàng đế uống rượu vui ca, thực sự có được sủng hạnh từ Hoàng đế; 光绪大婚之后，与皇后不甚亲睦，而与瑾妃相处漠漠。惟珍妃生性乖巧、讨人欢喜，工翰墨，善棋，日侍皇帝左右，与帝共食饮共乐，德宗尤宠爱之」.

Cuốn Doanh đài khấp huyết ký (瀛台泣血记) của Dụ Đức Linh, một cung nhân hầu cận Từ Hi Thái hậu, cũng có nói về Trân tần:「Quang Tự Đế cơ hồ mỗi ngày đều triệu hạnh Trân tần. Cứ cách 3 đến 4 ngày là 1 lần tự đến Cảnh Nhân cung. Trân tần thông tuệ, biết Quang Tự Đế có một tình cảnh hết sức gian nan, nội tâm khổ sở, nên bà đối với Hoàng đế rất thấu hiểu và đồng tình. Trân tần là một vị đa tình thiện lương thiếu nữ, trăm phương nghìn kế ôn tồn săn sóc quan ái Quang Tự Đế, nên khiến cho vị phu quân của mình cảm thấy thoải mái vui sướng; 光绪帝几乎每天都召幸珍嫔，每隔三四天还到珍嫔的景仁宫去一次。聪明的珍嫔了解光绪帝处境的艰难、内心的苦楚，对他非常理解和同情。珍嫔是一位多情善良的少女，千方百计地温存体贴关爱光绪帝，竭尽一切使自己的夫君感到温馨和快乐。」.

Sự kiện giáng vị

Mùa xuân năm Quang Tự thứ 20 (1894), ngày 3 tháng 1 (âm lịch), nhân dịp đại thọ Từ Khánh 60 tuổi của Từ Hi Hoàng thái hậu, Quang Tự Đế sắc phong cho cả Cẩn tần và Trân tần lên Phi (妃). Tuy nhiên, lễ sắc phong của cả hai chị em bà chưa kịp diễn ra, thì cũng trong năm đó vào ngày 29 tháng 10 (âm lịch), Cẩn phi cùng Trân phi bị khép tội "Nhiều lần khất thỉnh" (屢有乞請), can thiệp chính sự, nên cả hai đều bị giáng làm Quý nhân[1].

Lời dụ năm đó như sau:

Việc hàng vị này không chỉ là Từ Hi thái hậu phản ánh thói xa hoa của chị em Cẩn phi, mà còn liên quan đến việc "Khất thỉnh", suy ra việc cả hai đã can thiệp chính sư. Có một suy luận rằng, sau khi Chiến tranh Trung-Nhật nổ ra (1894 - 1895), anh em họ của Cẩn phi cùng Trân phi là Trí Nhuệ và Văn Đình Thức buộc tội Lý Hồng Chương thỏa hiệp và đầu hàng địch, hai người đã nhờ Trân phi chuyển bản tấu tới Quang Tự Đế, thúc giục Hoàng đế đứng ra lãnh đạo cuộc chiến. Không ngờ, Lý Hồng Chương vu khống Văn Đình Thức và Trân phi có mưu đồ cướp ngôi Hoàng hậu, phản đối Từ Hi Thái hậu can thiệp triều chính, giúp đỡ Hoàng đế làm chủ triều đình. Vì lý do này, Cẩn phi và Trân phi bị Từ Hi Thái hậu kết tội tạo phản, giáng thành Quý nhân[2]. Trí Nhuệ và Văn Đình Thức cũng bị Từ Hi Thái hậu bãi chức[3][4].

Căn cứ Thanh triều chế độ, Phi lệ bạc mỗi năm 300 lượng, Tần là 200 lượng, xét theo hồ sơ phí tổn của Cẩn phi[5], việc sinh hoạt trong cung của hai chị em khá là cao. Theo nhiều cách nói, Trân phi ưa tiêu xài, đến đây lại cậy sủng, do vậy rất nhiều người muốn được ơn huệ của bà mà nịnh hót. Trân phi khi đó đang đỉnh thịnh, học theo Từ Hi Thái hậu, thông đồng Thái giám nhận tiền tiến cử quan viên, theo Ông Đồng Hòa ghi lại thì những người đó thông đồng Trân phi (cùng cả Cẩn phi) mua chức quan gồm Lỗ Bá Dương (魯伯陽), Dụ Khoan (裕寬), Ngọc Minh (玉銘) và Nghi Lân (宜麟)[6]. Ngay cả Quốc văn bị thừa cũng có ghi lại: 「Lỗ Bá Dương tiến 4 vạn kim cho Trân phi, Trân phi nói với Đức Tông, do đó có được chức Thượng Hải đạo; 魯伯陽進四萬金于珍妃，珍妃言于德宗，遂簡放上海道」.

Dẫu nguyên nhân thế nào, nhưng xem ra Từ Hi Thái hậu cũng không hẳn quá mức tức giận đối với chị em Tha Tha Lạp thị, vì chỉ sang năm sau, Quang Tự thứ 21 (1895), ngày 15 tháng 10 (âm lịch), Từ Hi Thái hậu ra chỉ tấn lại Phi vị cho cả hai chị em. Ngày 12 tháng 11 (âm lịch) cùng năm, lấy Nội các Học sĩ Tông Thất Thọ Kỳ (壽耆) làm Chính sứ, Nội các Học sĩ Tông Thất Phổ Diên (溥頲) làm Phó sứ, tiến hành lễ sắc phong cho Trân phi.

Sách văn viết:

Vấn đề khác

Về phương diện khác, theo một số Thanh cung y án ghi lại, sức khỏe của cả hai chị em Tha Tha Lạp thị từ khi vào cung đã không tốt, đặc biệt phải kể đến Trân phi. Từ khi vào cung là năm Quang Tự thứ 15, vào tháng 4 thì Trân phi đã bắt đầu thân thể không khoẻ, mãi cho đến năm thứ 17, liên tục đứt quãng trị liệu, chủ yếu là phổi, dạ dày, gan đều có nhiệt nóng, lại cùng chị gái Cẩn phi bị lây bệnh lao phổi, mà theo suy đoán có lẽ là từ Quang Tự Đế truyền đến. Sau đó, Trân phi mắc bệnh phong thấp, cùng Cẩn phi bệnh trạng như nhau, cùng có triệu chứng run rẩy toàn thân. Thẳng đến tháng 4 năm Quang Tự thứ 20, bệnh trạng của Trân phi càng thêm nghiêm trọng, thần chí không rõ, cơ hồ khó trị liệu. Sau đó, vào tháng 7, bệnh tình của bà tạm yên, nhưng sang tháng 10 thì bắt đầu tái phát, mà rất nghiêm trọng, đến khi cuối tháng năm đó có ý chỉ giáng vị, Trân phi đã bệnh đến mức bất tỉnh nhân sự. Tình hình của Trân phi cứ trị rồi lại tái phát, mãi đến sang năm mới bắt đầu chuyển biến tốt.

Mặc khác, có một số bệnh trạng cho thấy Trân phi có bệnh phụ khoa, có chứng ngứa vùng cơ quan sinh dục. Một số tài liệu chứng minh, Trân phi trong thời gian đắc sủng trước khi diễn ra sự kiện giáng vị đã từng mang thai, ước chừng khoảng 3 tháng, thì bị Từ Hi Thái hậu phạt đánh bằng trượng, làm cho bà sinh non, sau đó dẫn đến việc bà mắc nhiều chứng bệnh phụ khoa, về sau không thể có con được nữa[7].

Theo truyền thuyết, Từ Hi Thái hậu cảm thấy tức giận vì hành động can thiệp quốc chính của Trân phi, đã trách mắng bà, tuy nhiên Trân phi đáp lại với giọng mỉa mai: 「Tổ tông gia pháp vốn cũng đã tự có chỗ không tốt, thiếp nào có gan dám? Xin Thái hậu chỉ giáo; 祖宗家法亦自有壞之在先者，妾何敢爾？此太后主教也。」. Sau đó, vào ngày 28 tháng 10 (âm lịch), Trân phi bị Từ Hi Thái hậu phạt Sỉ y đình trượng (褫衣廷杖), tức là Thái giám lột đi y phục, đem trúc bản đánh vào mông Trân phi, sang ngày hôm sau thì Quang Tự Đế phụng Từ Hi Thái hậu ra sắc dụ giáng vị như đã ghi chép trong chính sử.

Truyền thuyết Trân phi bị lột áo này lưu truyền rất nhiều, phần nhiều xuất phát từ cuốn sách Hai vị cô mẫu Trân phi cùng Cẩn phi của tôi (我的两位姑母—珍妃、瑾妃), do cháu của Trân phi là Đường Hải Nghi (唐海沂) ghi lại từ cung nữ Bạch thị, vốn là thị hầu thân cận của Trân phi trong cung. Dù cũng chỉ là câu chuyện truyền miệng, song lại có từ người từng hầu cận Trân phi, xem chừng cũng có một sự đáng tin nhất định. Ngoài ra, trong sách cũng đề cập lý do vì sao Trân phi bị hàng thành Quý nhân.

Câu chuyện trong cuốn sách: